Το Γεωλογικό Σφυρί

ΘΕΣΕΙΣ της Μαχητικής  Αντίστασης Γεωλόγων

για την επέκταση της μεταλλευτικής δραστηριότητας στις Σκουριές

Είναι αδιαμφισβήτητο ιστορικά, ότι η εξόρυξη των κοιτασμάτων στη χώρα μας είναι διαχρονικά συνυφασμένη με αρνητικές εμπειρίες και μελανές περιόδους ληστρικής, αποικιοκρατικού τύπου εκμετάλλευσης και καταλήστευσης του εθνικού μας πλούτου, ανεπανόρθωτες καταστροφικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον και υπερεκμετάλλευση και εξαθλίωση των εργαζόμενων και των κατοίκων ολόκληρων περιοχών.

Είναι νωπές οι μνήμες, σε πολλές περιοχές της πατρίδας μας, στο Λαύριο, τη Σέριφο, τη Χαλκιδική, την Εύβοια τη Φωκίδα και αλλού για το πως νοείται από τους ιδιώτες ιδιοκτήτες μεταλλείων η «επιχειρηματική δράση»: ληστρική, ανορθολογική, εκμετάλλευση, με συνέπεια τεράστια διαχρονικά οικολογικά εγκλήματα, βιασμός της φύσης και της υγείας των εργαζομένων, καταστολή των δημοκρατικών δικαιωμάτων και εγκαθίδρυση καθεστώτος τρομοκρατίας και αυταρχισμού.

Κατά την περίοδο 1965 - 1975 παρουσιάστηκε αλματώδης ανάπτυξη της μεταλλευτικής βιομηχανίας, βασιζόμενη στις έρευνες του δημόσιου Ι.Γ.Ε.Υ. - μετέπειτα Ι.Γ.Μ.Ε., που έφθασε να αποτελεί βασικό εθνικό προϊόν. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τεράστια υπερκέρδη για τους επενδυτές, ληστρική αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου με τεράστιες επιπτώσεις στο περιβάλλον, και στην υγεία των μεταλλωρύχων, καθώς και υπερεκμετάλλευση των  εργαζόμενων καθόσον οι περιοχές ανάπτυξης των μεταλλείων - ορυχείων - λατομείων καταντούσαν μονοπαραγωγικές εξαρτώμενες από τους μεταλλειοκτήτες που εξουσίαζαν ολόκληρους Νομούς.

Στην περίοδο της κρίσης της μεταλλείας και της πτώσης της τιμής των μεταλλευμάτων στα διεθνή χρηματιστήρια, όλοι σχεδόν οι επενδυτές εγκατέλειψαν τεράστια χρέη στο Δημόσιο (ΟΑΕ) και περιοχές με τεράστιες περιβαλλοντικές πληγές. Έτσι μοσχοπουλήθηκαν οι επιχειρήσεις στο Δημόσιο, μεταβιβάζοντας τις υποχρεώσεις της ληστρικής εκμετάλλευσης στα λαϊκά στρώματα. Σήμερα κάτω από το ίδιο σύστημα, σε μια περίοδο που η τιμή του χρυσού είναι σε άνοδο και με όφελος την κρίση, επιχειρήσεις και επιχειρηματίες που στοχεύουν σε υπερκέρδη (το προβάλλουν άλλωστε και οι ίδιοι), βάλθηκαν να πείσουν ότι θα σώσουν τον τόπο από την φτώχεια και την ανεργία, ενώ παράλληλα εφαρμόζοντας μεθόδους που δεν έχουν εφαρμοσθεί πουθενά, θα σώσουν και θα αναβαθμίσουν το περιβάλλον.

Οι «επενδύσεις» αυτού του είδους είναι τελικά απλώς ξεπούλημα περιοχών της χώρας αντί πινακίου φακής με στόχο τον πλουτισμό των επενδυτών. Οι επενδυτές στοχεύουν και εδώ σε γρήγορο και μεγάλο κέρδος που συνοψίζεται στο χαμηλό αν όχι ανύπαρκτο τίμημα στο δικαίωμα εκμετάλλευσης, στις μικρές επενδύσεις και μικρό εργατικό δυναμικό στο πρώτο διάστημα της εκμετάλλευσης, στις επιδοτήσεις μισθών εργαζομένων από το δημόσιο (επιταγές εισόδου στην εργασία-Voucher), στις απορριπτέες και έντονα αμφισβητούμενες μεθόδους καθαρισμού με σημαντική επιβάρυνση για το περιβάλλον. Οι «επενδυτές» αφού πάρουν γρήγορα και φθηνά το μετάλλευμα, στην περίοδο πτώσης της αξίας του χρυσού μετά από μερικά χρόνια εκμετάλλευσης και καταστροφής του περιβάλλοντος, σε επίπεδα που θα καθιστούν μη "βιώσιμη" την εξόρυξη, οι κάτοικοι και οι εργαζόμενοι θα βρεθούν αντιμέτωποι με τη γνωστή πρακτική των μεταλλευτικών εταιριών να "πτωχεύουν" και να εγκαταλείπουν τα μεταλλεία. Στο διάστημα δε της λειτουργίας θα έχουν ασυλία και κρατική προστασία παντός τύπου. Αξιοποιώντας τις συνθήκες του εργασιακού μεσαίωνα, της ανεργίας και της φτώχειας, θα θελήσουν να επιβάλλουν συνθήκες Λαυρίου, Σερίφου και Χίου. 

Στα πλαίσια αυτά θα αξιοποιήσουν επιπροσθέτως και την απουσία έμπειρου δημόσιου ελεγκτικού μηχανισμού στις μεθοδολογίες εξόρυξης, καθαρισμού και περιβαλλοντικού ελέγχου των δραστηριοτήτων αφού έχουν αποστεώσει και καταργήσει φορείς (ΙΓΜΕ, Επιθεωρήσεις Μεταλλείων, Επιθεωρητές Περιβάλλοντος).

Έτσι δημιουργούνται προϋποθέσεις για δυσμενείς επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, τους υδατικούς πόρους και την ποιότητα του αέρα της ευρύτερης περιοχής (υψηλά επίπεδα σωματιδιακής ρύπανσης), δίχως να εξασφαλίζεται σημαντική ωφέλεια του Ελληνικού Δημοσίου και της τοπικής κοινωνίας από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου σε σχέση με την αξία των μεταλλευμάτων και την περιβαλλοντική επιβάρυνση που αναμένεται.

Με βάση τα παραπάνω γενικά στοιχεία, θέτουμε προς προβληματισμό στην επιστημονική κοινότητα και τον τεχνικό κόσμο της χώρας τις ακόλουθες επισημάνσεις μας:

Για την επεξεργασία των χρυσούχων συμπυκνωμάτων χωρίς κυάνωση, η ιδιοκτήτρια των μεταλλείων του Στρατονικού Όρους, καναδική εταιρεία Eldorado Gold Corporation, αναφέρει ότι θα ακολουθήσει τη μέθοδο της ακαριαίας τήξης (flash smelting) της Φινλανδικής εταιρείας Outotec, η οποία εφαρμόζεται κύρια σε μεταλλεύματα θειούχου χαλκού (χαλκοπυρίτη), δίνοντας στη συνέχεια μίγματα χρυσού με χαλκό, μόλυβδο και σίδηρο. Στη περίπτωση των μεταλλείων της βορειοανατολικής Χαλκιδικής, απαιτείται περαιτέρω δοκιμή σε μεγαλύτερη κλίμακα προκειμένου να διερευνηθεί η δυνατότητα προσαρμογής της μεθόδου για την παραγωγή σε βιομηχανικό επίπεδο και για τα συγκεκριμένα συμπυκνώματα των μεταλλείων. Πρόκειται συνεπώς για καθαρά πειραματική εφαρμογή της διεθνώς αναγνωρισμένης μεθόδου της ακαριαίας τήξης.

Την ύπαρξη σημαντικών και πολυάριθμων τεχνικών προβλημάτων βεβαιώνει η ίδια η Φινλανδική εταιρεία, απαριθμώντας σειρά από σοβαρές αβεβαιότητες για τη βιομηχανική εφαρμογή της μεθόδου στα συγκεκριμένα συμπυκνώματα των Μεταλλείων του Στρατονικού Όρους. Ειδικότερα, σε ότι αφορά στην επεξεργασία του αρσενοπυρίτη σε ένα μεταλλουργικό μίγμα με υψηλή περιεκτικότητα αρσενικού που είναι απαγορευτική για τροφοδοσία σε οποιαδήποτε άλλη μονάδα πυρομεταλλουργίας ακαριαίας τήξης παγκοσμίως.

Αξίζει εδώ να επισημανθεί ότι ακόμη και για συμπυκνώματα αρσενοπυρίτη που έχουν τη μισή περιεκτικότητα σε αρσενικό σε σχέση με αυτά της βορειοανατολικής Χαλκιδικής, ακόμη και η Κίνα (κράτος με μακρά παράδοση αλόγιστης εκμετάλλευσης των φυσικών της πόρων), έχει σταματήσει την επεξεργασία για περιβαλλοντικούς λόγους και λόγους υγιεινής και ασφάλειας των εργαζόμενων, ενώ η μόνη χώρα που αυτή τη στιγμή εξακολουθεί να εκμεταλλεύεται τέτοια συμπυκνώματα με ολέθριες συνέπειες για περιβάλλον και εργαζόμενους είναι η τριτοκοσμική Ναμίμπια. Με βάση τα παραπάνω θεωρείται πως καθόλου βέβαιη δεν είναι η αποφυγή της κλασικής διαδικασίας της κυάνωσης με ότι αυτό συνεπάγεται για την υγεία των εργαζομένων, των κατοίκων και για το περιβάλλον.

Άμεση συνέπεια των εργασιών εξόρυξης είναι η παραγωγή στερεών αποβλήτων τα οποία αποτίθενται σε χώρο απόθεσης επικινδύνων αποβλήτων. Δεν έχει όμως προβλεφθεί και δεν έχει ληφθεί υπόψη πως το βασικό απόβλητο η ιλύς σκοροδίτη - γύψου απαιτεί απόθεση σε χωριστές κυψέλες, καθώς η συναπόθεση με άλλα στερεά απόβλητα με αλκαλικό pH ή με μεγάλη περιεκτικότητα σε κυανιούχα δημιουργεί περιβάλλον με ευνοϊκές συνθήκες για την επαναδιάλυση του αρσενικού.

Η επέκταση της μεταλλευτικής δραστηριότητας στις Σκουριές, θα επιφέρει πρόσθετες επιπτώσεις στους υδατικούς πόρους της περιοχής, δεδομένου ότι απαιτείται υποβιβασμός της στάθμης κατά εκατοντάδες μέτρα (μέχρι τη στάθμη -100m, ενώ σήμερα η στάθμη του υπόγειου νερού είναι στο +480m). Η προβλεπόμενη ταπείνωση της στάθμης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, μέσω της υπεράντλησης των υπόγειων υδάτων που απαιτείται για την ανάπτυξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας, θα προκαλέσει σημαντικότατες μεταβολές στα πεδία υπόγειας ροής της ευρύτερης περιοχής, με ανεξέλεγκτα αποτελέσματα στο ισοζύγιο των υδατικών πόρων της ευρύτερης περιοχής, όπως η διακοπή της ροής υφιστάμενων πηγών, η διακοπή της λειτουργίας αρδευτικών και υδρευτικών γεωτρήσεων, καθώς και η υφαλμύρινση των παράκτιων υδροφορέων. 

Εκτιμάται, πως η ποιότητα του αντλούμενου νερού δεν είναι διασφαλισμένη, διότι ενδέχεται να διηθηθούν ρύποι, οφειλόμενοι στη μεταλλευτική δραστηριότητα που θα αναπτυχθεί στην περιοχή. Ειδικότερα η άντληση νερού για την προβλεπόμενη εξόρυξη μέχρι τη στάθμη –663m, στην περιοχή της Ολυμπιάδας μπορεί να προκαλέσει φαινόμενα υφαλμύρισης του παράκτιου υδροφορέα, καθώς οι διάφοροι υδροφορείς της περιοχής δεν είναι πλήρως απομονωμένοι, ενώ δεν αποκλείονται αστάθειες του εδάφους και καθιζήσεις, φαινόμενα συνδυασμένα με τις μεταλλευτικές.

Όπως άλλωστε σημειώνεται και στην υφιστάμενη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, η οποία επικαλείται στοιχεία υδρογεωλογικών μελετών στην περιοχή, αναγνωρίζεται η πολυπλοκότητα των συστημάτων υπόγειων υδροφορέων, τα οποία διαφοροποιούνται λόγω των εναλλαγών των γεωλογικών σχηματισμών, δημιουργώντας ερωτηματικά, σχετικά ακόμα και με την υδραυλική επικοινωνία μεταξύ τους. Σε ένα τέτοιο ασαφές τοπίο είναι αδύνατον να ποσοτικοποιηθούν οι επιπτώσεις μιας τόσο έντονης παρέμβασης όπως η προτεινόμενη.

Εκτός των όσων προαναφέρθηκαν δε μπορεί να μην επισημανθούν και οι  προκλητικές διαστάσεις της διαδικασίας παραχώρησης (χωρίς διεθνή διαγωνισμό) των Μεταλλείων Κασσάνδρας στην «Ελληνικός Χρυσός» παραχώρηση η οποία αναγνωρίστηκε ακόμη και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως ζημιογόνος για το Ελληνικό Δημόσιο (η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδίκασε το 2011 πρόστιμο ύψους 15,34 εκατ. ευρώ). Η περίπτωση της Χαλκιδικής είναι εξόφθαλμη εύνοια συγκεκριμένων επιχειρηματικών συμφερόντων με μηδενικό όφελος για το Ελληνικό Δημόσιο το οποίο αγόρασε τα μεταλλεία από την TVX Gold με 11 εκ. ευρώ και τα πούλησε με το ίδιο ακριβώς αντίτιμο στην «Ελληνικός Χρυσός», τη στιγμή που στο Χρηματιστήριο του Τορόντο η αξία μόνο των μεταλλευμάτων (χωρίς εγκαταστάσεις, μηχανήματα κλπ) εκτιμάται σε περίπου 15 δις ευρώ, ενώ η αξία της εταιρίας (δικαιώματα εκμετάλλευσης & υποδομές) αποτιμάται σε περίπου 2 δις ευρώ.

Αξίζει επιπλέον να επισημανθεί ότι, η πολιτική ηγεσία του Υ.ΠΕ.Κ.Α. αδιαφόρησε και αγνόησε την εμπεριστατωμένη πρόταση (Δ8-Α/Φ.7.49.13/22343/3949/2.12.2010) της Διεύθυνσης Μεταλλευτικών και Βιομηχανικών Ορυκτών - Τμήμα Α’ του Υ.ΠΕ.Κ.Α. προς την Ε.Υ.ΠΕ./Υ.ΠΕ.Κ.Α. και την HELLAS GOLD. Συγκεκριμένα, η αρμόδια Υπηρεσία (Διεύθυνση Μεταλλευτικών και Βιομηχανικών Ορυκτών) διαφωνούσε με την πώληση του προϊόντος εμπλουτισμού των τελμάτων Ολυμπιάδας στο εξωτερικό, προτείνοντας την αξιοποίησή τους ως τροφοδοσία του νέου εργοστασίου Μεταλλουργίας Χρυσού, ώστε να ικανοποιηθεί το δημόσιο συμφέρον κατά τις διατάξεις του άρθρου 85Α του Μεταλλευτικού Κώδικα.

Αντιθέτως, η πολιτική ηγεσία του Υ.ΠΕ.Κ.Α., ενέκρινε τη φυγάδευση των συμπυκνωμάτων στο εξωτερικό με αποτέλεσμα  την απώλεια εσόδων που θα απέφερε η επεξεργασία των συμπυκνωμάτων στη χώρα μας.

Οι εξορύξεις χρυσού, που σε όλο τον κόσμο αφήνουν πίσω τους τεράστιες εκτάσεις κατεστραμμένων δασών, υποβαθμισμένους υδροφόρους ορίζοντες και κατεστραμμένα εδάφη, είναι η πιο επιβαρυντική για το περιβάλλον εξόρυξη μεταλλεύματος παγκοσμίως.

Εν κατακλείδι ο ορυκτός πλούτος της χώρας μας είναι περιουσία του λαού της και σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να παραχωρείται σε μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους. Η αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου πρέπει να γίνεται σε όφελος του λαού, με πλήρη αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, στο πλαίσιο ενός κεντρικού σχεδιασμού με κοινωνικό έλεγχο και όχι κέρδη για το κεφάλαιο.

Μια τέτοια ανάπτυξη θα έχει στο κέντρο της προσοχής της τους εργαζόμενους, το λαό της περιοχής και όχι την κερδοφορία της εταιρείας, θα δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας με μόνιμη σταθερή δουλειά με δικαιώματα και θα συμβάλλει στην ανάπτυξη όλων των κλάδων: από τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία, τη μεταλλευτική δραστηριότητα και τη μεταποίηση, μέχρι τον τουρισμό.