Το Γεωλογικό Σφυρί

Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΘΩΡΑΚΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΛΑΟ

Δρ. Σταύρος ΤΑΣΣΟΣ - Σεισμολόγος

Ο σεισμός των 6 ρίχτερ, που έγινε την Κυριακή 26-1-2014 στην Κεφαλονιά, και η πλούσια μετασεισμική ακολουθία που συνεχίζεται και θα διαρκέσει μερικούς μήνες ακόμα, έφεραν ξανά στο προσκήνιο το θέμα της προστασίας από τους σεισμούς, αλλά και γενικότερα από τις φυσικές καταστροφές. Αυτό που αναδεικνύεται για άλλη μια φορά είναι ότι έργα όπως αυτά που είναι απαραίτητα για την αντισεισμική θωράκιση, την αντιπλημμυρική και αντιπυρική προστασία, την ασφάλεια και την υγιεινή των εργαζομένων και των λαϊκών οικογενειών δεν μπορούν να αποκτήσουν προτεραιότητα στον καπιταλιστικό δρόμο ανάπτυξης, γιατί ο σχεδιασμός και η υλοποίηση τέτοιων έργων δεν γίνεται με κριτήριο τις λαϊκές ανάγκες, αλλά την κερδοφορία του κεφαλαίου. Έτσι αντιμετωπίζουν το ζήτημα κυβέρνηση, οι Τοπικές Διοικήσεις, η ΕΕ. Η αντισεισμική θωράκιση, που περιλαμβάνει ένα πλέγμα προληπτικών παρεμβάσεων, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη στο σύνολο της χώρας. Παρόμοια είναι η κατάσταση με τα αντιπλημμυρικά έργα. Στην Αττική, για παράδειγμα, πριν λίγους μήνες σε σχετική ερώτηση ο περιφερειάρχης απάντησε ότι οι πόροι για τέτοια έργα έχουν περικοπεί κατά 67%.

Οι σεισμοί δεν κατανέμονται ισομερώς στο χώρο και το χρόνο, και αυτό που καθορίζει την καταστρεπτικότητα τους δεν είναι τόσο το μέγεθος τους, όσο η εγγύτητα της εστίας τους σε κατοικημένη περιοχή. Το 1953 από τις 9 μέχρι τις 12 Αυγούστου έγιναν 4 σεισμοί, 6.4, 6.8, 7.2 και 6.3 ρίχτερ και ισοπεδώθηκε το μεγαλύτερο τμήμα της Κεφαλονιάς και της Ζακύνθου. Πάνω από 550 άνθρωποι έχασαν τότε τη ζωή τους. Αυτό ήταν άλλωστε και το φονικότερο χτύπημα του Εγκέλαδου στην Ελλάδα στον 20ο αιώνα. Αντίθετα οι 5 σεισμοί που έγιναν από τις 14 μέχρι τις 20-2-2008 με μεγέθη 6.7, 6.6, 5.6, 6.5 και 5.6 στο θαλάσσιο χώρο νότια της Μεθώνης είχαν σχεδόν μηδενικές επιπτώσεις, ακριβώς επειδή έγιναν μακριά από κατοικημένη περιοχή. Αυτό γιατί αν είμαστε ακριβώς πάνω από την εστία του σεισμού, και δεν υπάρχουν αποσβέσεις ή ενισχύσεις της εδαφικής κίνησης, θα νοιώσουμε την ίδια ένταση της εδαφικής κίνησης, όπως αυτή εκφράζεται ως ποσοστό της επιτάχυνσης της βαρύτητας (g), ίση με 1g, ανεξάρτητα αν το μέγεθος του σεισμού είναι 1 ή 10, σε αντιστοιχία με τη θερμοκρασία του νερού που βράζει και είναι 100 βαθμοί Κελσίου, ανεξαρτήτως του μεγέθους του δοχείου μέσα στο οποίο βράζει.

Αν οι σεισμοί αυτοί είχαν γίνει  σε μια άλλη περιοχή π.χ. στις δυτικές ακτές της Πελοποννήσου, οι βλάβες, και κυρίως οι καταρρεύσεις κτιρίων, θα ήταν περισσότερες και μεγαλύτερες. Ας μην ξεχνάμε ότι ένας αναλόγου μεγέθους σεισμός στην Αθήνα το 1999, προκάλεσε δεκάδες καταρρεύσεις κτιρίων, και 140 νεκρούς. Ο λόγος είναι ότι μετά τους σεισμούς του 1953 η Κεφαλονιά δομήθηκε με καλές αντισεισμικές προδιαγραφές, οι οποίες όμως σταδιακά  υποχώρησαν στη λογική του κέρδους και του άρπα-κόλλα, όπως αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στις εργατικές πολυκατοικίες, στο γηροκομείο, και σε άλλα κτίρια που έπαθαν ανεπανόρθωτες βλάβες, αναδεικνύοντας έτσι η ελαχιστοποίηση του σεισμικού κινδύνου είναι θέμα επιλογής τρόπου χρήσης και όχι επιστημονικής και τεχνολογικής δυνατότητας. Με άλλα λόγια το ζήτημα είναι αν η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος χρησιμοποιείται για την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών, ή για τη μεγιστοποίηση του κέρδους των μονοπωλίων.  

Από το γεγονός ότι δεν είχαμε καταρρεύσεις κτιρίων μπορεί να αποφύγαμε τους τραυματισμούς, και πολύ περισσότερο τους θανάτους, και αυτό είναι πράγματι θετικό, αλλά οι ζημιές που προκλήθηκαν είναι εκτεταμένες αφού με τους πρώτους ελέγχους ένα στα δύο κτίρια φάνηκε ότι είχε σοβαρά προβλήματα, και η κατάσταση επιδεινώθηκε δραματικά, ιδιαίτερα στην περιοχή της Παλικής-Ληξουρίου, μετά και τον ισχυρό μετασεισμό των 5,7-5,8 Ρίχτερ που έγινε τη Δευτέρα 3-2-2014. Σύμφωνα με δηλώσεις κυβερνητικών εκπροσώπων, «έχουμε 600 "κόκκινα" σπίτια, έχουμε περίπου 2.500 που χρήζουν επισκευής, συνολικά δηλαδή έχεις μια ομάδα 5.000, ίσως και 6.000 ανθρώπων που πρέπει να στεγαστούν»

Ο σεισμός, όπως όλα τα φυσικά φαινόμενα, έχει ταξικό πρόσημο στο ιδεολογικό, επιστημονικό και πολιτικό επίπεδο. Το πρόσημο συνίσταται στο εάν η προσέγγιση  του γίνεται από τη σκοπιά του ιδεαλισμού και της μεταφυσικής, ή, του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού, από τη σκοπιά της μεγιστοποίησης των κερδών του κεφαλαίου και της αστικής τάξης, ή, της κάλυψης των κοινωνικών αναγκών, της προστασίας της ζωής, της υγιεινής και ασφάλειας των εργαζομένων και των λαϊκών οικογενειών. Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα που αποκαλύπτουν την πραγματικότητα.

·       Από τις περίπου 15100 σχολικές μονάδες (24000 περίπου στατικά ανεξάρτητα κτίρια) σ’ όλη τη χώρα, οι 5042 ή ποσοστό 33.4% έχουν χτιστεί πριν από το 1959, οι 3880 ή ποσοστό 25.7% έχουν χτιστεί πριν από το 1985, δηλαδή το 59.1% των σχολικών μονάδων χαρακτηρίζονται "γερασμένες" αφού έχουν χτιστεί χωρίς ή με ελάχιστες αντισεισμικές προδιαγραφές. Από τις υπόλοιπες 6180 που έχουν χτιστεί μετά το 1985, μόνο οι 3050 ή ποσοστό ~20% έχουν χτιστεί με πιο αυστηρές αντισεισμικές προδιαγραφές μετά το 1995.

·       Μέχρι σήμερα σε ελάχιστα κτίρια, και κυρίως σχολεία, έχουν γίνει οι αναγκαίες παρεμβάσεις ενίσχυσης.

·      Μετά το σεισμό του 1999, 429 σχολικές μονάδες στην Αττική από τις 2.465 που ελέγχθηκαν κρίθηκαν ακατάλληλες για χρήση. Όμως, μόνο ένα μικρό ποσοστό, μερικές δεκάδες έχουν αποκατασταθεί, ενισχυθεί ή αντικατασταθεί.

·     Σε κάθε περίπτωση το 80% των 4.000.000 κτιρίων της χώρας έχουν κτιστεί πριν το 1985, δηλαδή πριν τεθεί σε εφαρμογή ο σύγχρονος αντισεισμικός κανονισμός, και επομένως χρήζουν ελέγχων και ενισχύσεων.

Ακόμα κι αυτός ο στοιχειώδης προσεισμικός έλεγχος των σχολείων σταμάτησε το Μάρτη του 2010, εξαιτίας των περικοπών σε δαπάνες και προσωπικό, με αποτέλεσμα να αποψιλωθούν τα συνεργεία ελέγχων και να παγώσουν οι διαδικασίες. Και δεν είναι μόνο αυτό. Με την κατάργηση του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων (ΟΣΚ) στο πλαίσιο καταργήσεων και συγχωνεύσεων φορέων του δημοσίου, τους προσεισμικούς ελέγχους ανέλαβαν Δήμοι, των οποίων οι πόροι έχουν περικοπεί, ενώ το προσωπικό τους μειώνεται. Θυμίζουμε επίσης ότι το 2012, με την ίδια λογική καταργήθηκαν ή υπολειτουργούν οι Υπηρεσίες Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων και οι Τομείς Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων που είχαν σαν αρμοδιότητα τις διαδικασίες αποκατάστασης μετά από σεισμό.

Υπάρχουν επίσης εκτιμήσεις ότι το 50% των νοσοκομειακών κτιρίων, δηλαδή κάπου 300 ανεξάρτητα από στατικής πλευράς κτίρια, χρειάζονται λεπτομερέστερο έλεγχο ή και παρέμβαση. Ακόμα χειρότερη μπορεί να χαρακτηριστεί η κατάσταση στους χώρους δουλειάς. Ποιος δεν θυμάται το σεισμό της Αθήνας το 1999 και τις περιπτώσεις της Ρικομέξ, της Φαράν κ.ά.

Είναι αναπόφευκτη αυτή η κατάσταση; Μήπως δεν ενδιαφέρει τις κυβερνήσεις αν θα υπάρχουν νεκροί και καταστροφές; Μήπως δεν υπάρχει η τεχνογνωσία και το εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό για να σχεδιάσει τέτοια έργα; Πού σκοντάφτει το πράγμα; Έργα όπως αυτά που είναι απαραίτητα για την αντισεισμική θωράκιση, την αντιπλημμυρική προστασία κ.ά. δεν αποφέρουν γρήγορα και μεγάλα κέρδη στους μονοπωλιακούς ομίλους. Και γι' αυτό δεν είναι στις προτεραιότητες των αστικών κυβερνήσεων και της Ε.Ε. Είναι χαρακτηριστικό ότι τέτοια έργα σε πολύ μεγάλο ποσοστό δεν κρίνονται επιλέξιμα και δεν εντάσσονται στα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα, όπως τα ΚΠΣ και το ΕΣΠΑ. Τα έργα υποδομών και η πολιτική γι' αυτά υπαγορεύονται από την καπιταλιστική ανάπτυξη, τους νόμους της καπιταλιστικής αγοράς.

Υπάρχει και μια άλλη, εξίσου σοβαρή πτυχή: η έγκαιρη και ολοκληρωμένη αντισεισμική προστασία απαντά και σε ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα: της ανάπτυξης του κατασκευαστικού κλάδου, που βεβαίως περιλαμβάνει και τους γεωεπιστήμονες. Η ανεργία στον κλάδο είναι τεράστια. Χιλιάδες οικοδόμοι, επιστήμονες αλλά και αυτοαπασχολούμενοι στις κατασκευές βρίσκονται ή ωθούνται στην ανεργία. Η ανάπτυξη έργων υποδομής υπέρ των λαϊκών αναγκών θα είχε θετικό αντίκτυπο και σ' αυτόν τον τομέα.

Το αστικό κράτος, με ή χωρίς μνημόνια, εντός ή εκτός της ΕΕ, με ευρώ ή δραχμή, μόνο αν πιεστεί θα κάνει κάτι φιλολαϊκό, γιατί η βασική του προτεραιότητα είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους των μονοπωλίων. Όμως σε καμιά περίπτωση δεν παραιτούμαστε από τη διεκδίκηση άμεσων φιλολαϊκών μέτρων, γιατί όχι μόνο αντιστεκόμαστε και τους δυσκολεύουμε στην εφαρμογή της λαίλαπας των αντιλαϊκών μέτρων, αλλά μπορεί να έχουμε κάποιες, μικρές και προσωρινές έστω, κατακτήσεις.   

Στην Κεφαλονιά άμεσα απαιτείται:

• Η διασφάλιση στέγασης - σίτισης­ θέρμανσης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης για όλους τους πληγέντες.
• Επίταξη ασφαλών ξενοδοχείων προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες. Διασφάλιση ανθρώπινων συνθηκών για τη διαβίωση των τροφίμων των γηροκομείων Ληξουρίου - Αργοστολίου.
• Άμεση αποκατάσταση και ουσιαστικός έλεγχος σχολείων και δημόσιων κτιρίων. Μετεγκατάσταση των σχολείων που ανήκουν στην κατηγορία Γ΄ (δηλαδή λειτουργία μετά την υλοποίηση της επισκευής) με φροντίδα για την απρόσκοπτη διδασκαλία των μαθημάτων σε πρωινή βάρδια. Μέτρα για τη στέγαση - σίτιση -  ρευματοδότηση των πληγέντων μαθητών. Υλοποίηση των πέντε νέων σχολικών συγκροτημάτων, που εδώ και δέκα χρόνια έχει αποφασιστεί να γίνουν στο Νομό. Αντισεισμικός σχεδιασμός των σχολικών χώρων (ύπαρξη προαυλίων, μικροζωνικές μελέτες κλπ) και ολοκληρωμένη αντισεισμική αγωγή.
• Καταγραφή των ζημιών για οικοσκευές και επαγγελματικές δραστηριότητες.
• Πλήρης αποζημίωση όλων των πληγέντων με χρήματα από τον κρατικό προϋπολογισμό.
• Πάγωμα των ασφαλιστικών και φορολογικών υποχρεώσεων. Ρύθμιση των δανείων. Διαγραφή των στεγαστικών δανείων για τις εργατικές κατοικίες και για όσες άλλες έχουν κριθεί ακατάλληλες ή χρήζουν μεγάλων επισκευών. Κατάργηση των χαρατσιών και του ενιαίου φόρου ακινήτων για τους πληγέντες.
• Ενίσχυση όλων των ανέργων χωρίς όρους και προϋποθέσεις.
• Ειδικά επιπλέον μέτρα για τους χαμηλόμισθους, χαμηλοσυνταξιούχους που χτυπήθηκαν από το σεισμό.
• Αποκατάσταση όλων των υποδομών (οδικό και λοιπά δίκτυα). Αποκατάσταση των ζημιών και συντήρηση των αρχαιολογικών και λαογραφικών θησαυρών.
• Άμεση ανέγερση κατά προτεραιότητα εργατικών κατοικιών και γηροκομείου στην Παλική.
• Άρση της διαθεσιμότητας των υπαλλήλων του Τομέα Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων (ΤΑΣ), επαναλειτουργία του ΟΣΚ με πλήρη στελέχωσή του. Αναβάθμιση του ΟΑΣΠ και της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Έργων.

Με δεδομένο ότι ακριβής πρόγνωση σεισμού σήμερα δεν είναι δυνατή, ότι οι όποιες στατιστικές εκτιμήσεις εμπεριέχουν το στοιχείο της αβεβαιότητας, και ότι όπως ο σεισμός της Αθήνας με δραματικό τρόπο κατέδειξε πως δεν υπάρχει περιοχή που μπορεί να θεωρηθεί ασεισμική, καμιά περιοχή του ελληνικού χώρου δεν μπορεί να εξαιρεθεί από τη λήψη μέτρων ελαχιστοποίησης του σεισμικού κινδύνου. Στόχος μιας φιλολαϊκής αντισεισμικής πολιτικής θα πρέπει να είναι η λήψη όλων των μέτρων αντισεισμικής θωράκισης που η επιστήμη και η τεχνική παρέχουν στη δεδομένη ιστορική στιγμή σε κάθε κατοικημένο σημείο του ελληνικού χώρου, με την παραδοχή ότι ο επόμενος καταστρεπτικός σεισμός θα γίνει στο σημείο αυτό το επόμενο δευτερόλεπτο. Μέτρα ετοιμότητας του λαού, ύπαρξη ελεύθερων χώρων, προσεισμικοί έλεγχοι μεγάλων δημοσιών και ιδιωτικών κτιρίων (σχολεία, νοσοκομεία, εργοστάσια, χώροι διασκέδασης κλπ.), αποκατάστασή τους, ή αντικατάστασή τους από άλλα κτίρια με τις απαιτούμενες αντισεισμικές προδιαγραφές, όπου η αποκατάστασή τους δεν επαρκεί. 

Η ελαχιστοποίηση του σεισμικού κινδύνου, αλλά και γενικότερα η θωράκιση από φυσικές καταστροφές, είναι υπόθεση λαϊκής πάλης, απαιτεί την ενεργό συμμετοχή του λαού, και σημαίνει πλέγμα άμεσων, μεσοπρόθεσμων, και μακροπρόθεσμων μέτρων ενταγμένων σε έναν ολοκληρωμένο κεντρικό σχεδιασμό. Αλλά πρέπει να είναι καθαρό ότι μόνο η εξουσία που δεν θα αντιμετωπίζει τη γη και την κατοικία ως εμπορεύματα αλλά ως λαϊκή περιουσία και κοινωνικά αγαθά, και θα υλοποιεί προγράμματα λαϊκής στέγης παρέχοντας στους εργάτες και τις οικογένειές τους ασφαλείς και καλαίσθητους χώρους κατοικίας, εργασίας, άθλησης, ψυχαγωγίας, και πολιτισμού μπορεί να λύσει το πρόβλημα. Μια πολιτική εξουσία και οικονομία που θα λειτουργούν με αποκλειστικό κριτήριο την κάλυψη των αναγκών και την προστασία όλης της κοινωνίας, και όχι τη μεγιστοποίηση του κέρδους των μονοπωλίων.